Dünyanın ən qədim qədim sivilizasiyalarına ev sahibliyi edən və Sivilizasiya tarixi üçün əhəmiyyəti inkar edilə bilməyən Yaxın Şərq dünyada öz əhəmiyyətini hələ də qoruyan bölgələr sırasındadır. Yaxın Şərqin dünya miqyasında belə ad çıxarmasının səbəbi onun geostrateji və geoiqtisadi ölçüləridir. Geostrateji və geoiqtisadi əhəmiyyətini qoruyub saxlayan bu bölgə tarix boyu müharibələr və qeyri-müəyyənliklər yaşasa da, geosiyasi diplomatiyadan istifadə edərək bu qeyri-müəyyənliklərdən həm strateji, həm də iqtisadi cəhətdən xilas olmağı bacaran Yaxın Şərq ölkələri də var. Bu ölkələr bu gün sərgilədikləri siyasətlərlə adlarını “Yaxın Şərqin Zəngin Ölkələri” arasında qeyd ediblər. Bu yazıda Bölgədəki Zəngin İqtisadiyyatları Olan Ölkələri qiymətləndirəcəyik. Region ölkələrinin sərvətdən fərqli olaraq kövrək iqtisadiyyatı var. Bu kövrəklik həm kasıb, həm də zəngin ölkələrdə hiss olunur.Səbəb makroiqtisadi göstəricilər istisna olmaqla, bərpa olunmayan enerji mənbələrindən asılılıqdır. Bu öhdəliyin başlanğıcında Neftə meyl var. Bərpa olunmayan enerji mənbələrinə qarşı bu həssaslıq region ölkələri kontekstində Dövür edən İqtisadiyyat baxımından problem yaradır. Bunun səbəbi, məlum olduğu kimi, ölkə daxilində əldə oluna biləcək iqtisadi və siyasi sabitlik, maliyyə göstəricilərində inkişafın aktiv və müsbət kursunun əsas şərtləridir. Lakin ölkələr bu sabitliyi təmin edə bilmədilər və daxili iqtisadi fəaliyyətlər domino effekti ilə xarici ticarətə təsir etdi. Bu proses kontekstində belə qənaətə gəlmək olar ki, Yaxın Şərq ölkələrində əsas sərvət mənbəyi bərpa olunmayan enerji resurslarıdır.
Makro İqtisadi Göstəricilərdən danışsaq, Yaxın Şərq ölkələri iqtisadi struktur baxımından üç qrupa bölünür. Birinci qrupa neft hasilatı (Səudiyyə Ərəbistanı, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri), ikinci qrupa Şərqi Aralıq dənizi kənd təsərrüfatı qrupuna daxil olan ölkələr (Misir, Livan, Suriya və Fələstin), üçüncü qrupa hasilatın intensiv olduğu ölkələr (İsrail İordaniya) daxildir. Bu ölkələr arasında iqtisadi əməkdaşlıq məhduddur və buna səbəb olan amilin siyasi maraqlar olduğu düşünülür. Bununla belə, müqayisə edilən ölkələr müəyyən əmtəə və ya xidmətlər istehsal etdikləri üçün istehsal olunan mallar qrupunun hər hansı bir zərbəsinə son dərəcə həssasdırlar. Bu İqtisadi Asimmetriyanın səbəbi izahatlarımızdan başqa “Rentier Dövləti” fenomenidir. Bu model, xalqdan vergi tələb olunmadan neft gəlirlərindən əldə edilən gəlirlər üzərindən xalqa paylanan iqtisadi dövriyyə sistemidir. Bir sözlə, neftlə zəngin dövlətlərin rant dövlətləri olduğunu söyləmək olar.
QƏTƏR
Təbii qaz ehtiyatlarına görə dünyada üçüncü yerdə olan və dünyanın ən böyük mayeləşdirilmiş təbii qaz ixracatçısı olan Qətər, 2015-ci ildə əhəmiyyətli dərəcədə artan neft və
təbii qaz qiymətləri ilə Qətərin sürətli iqtisadi böyüməsinin aparıcı qüvvəsi olmuşdur. Qətər öz geoiqtisadiyyatına görə zəngin ölkələrdən birinə çevrilib. Qətər təbii qaz ehtiyatlarına görə Rusiya və İranı izləyir və bu baxımdan dünyada üçüncü ən böyük ehtiyata malikdir. Milli Baxış 2030 hədəfləri çərçivəsində Qətər ölkəni aktiv edəcək güclü bazarlar yaratmaq və davamlı iqtisadi tarazlıq yaratmaq üçün yerli və xarici investisiyaları təşviq edir. Qətər bu cür inkişaf tendensiyası ilə bərabər zəngin ölkələr sırasında olduğunu dünyaya nümayiş etdirdi.
BİRLƏŞMİŞ ƏRƏB ƏMİRLİKLƏRİ
Digər Yaxın Şərq ölkələrindən fərqli olaraq Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri (BƏƏ) birləşmə nəticəsində yaranan yeddi müxtəlif əmirliklərin (Əbu-Dabi, Dubay, Şarja, Əcman, Rəs əl-Xaymə, Umm əl-Quveyn və Fuceyrə) birləşməsi nəticəsində yaranan federasiyadır. Maliyyə vəziyyətini Azad bazar iqtisadiyyatına borclu olan BƏƏ-nin maliyyə sərvəti əsasən onun Ümumi Daxili Məhsulunun (ÜDM) təxminən 38%-ni təşkil edən neft və təbii qaz məhsullarına əsaslanır. Bu yolla həm Yaxın Şərqin, həm də dünyanın ən zəngin ölkələri sırasındadır. Ölkənin əsas ixrac məhsulları xam neft və təbii qaz, əsas idxal malları isə maşınqayırma, avtomobil, kimya və ərzaq məhsullarıdır. BƏƏ dünya neft ehtiyatlarında cəmi 97,8 milyard barellə dünya neft ehtiyatlarında 10%-lik əhəmiyyətli paya malikdir. Gündəlik neft hasilatı təxminən 2,5 milyon bareldir. Neft ehtiyatlarının təxminən 94%-i Abu Dabi Əmirliyində, 4%-i isə Dubay Əmirliyindədir. Onu da xatırladaq ki, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri Yaxın Şərqdə zəngin təbii qaz ehtiyatlarına malikdir. Bununla belə, BƏƏ Administrasiyası iqtisadiyyatın neft və təbii qaz maddələrindən asılılığını azaltmaq üçün hasilatı və investisiyaları müxtəlif funksiyalara keçirməsi böyük əhəmiyyət kəsb edir.
KÜVEYT
Məlumdur ki, Küveyt neft ehtiyatlarına görə dünyada 5-ci yerdədir. Bəzi mənbələrə görə, bu baxımdan 6-cı böyük ölkə olduğu bilinir. Gündə təxminən 2,6 milyon barel neft hasil edilir və bu neft əsasən Asiyaya ixrac olunur. İxrac gəlirlərinin 90 faizindən çoxu neftə əsaslanır . 2010-cu ilin adambaşına düşən gəliri (38.984 ABŞ dolları) məlumatlarına görə, dünyanın 14-cü ən zəngin ölkəsi olan və bu sərvəti müxtəlifliyə borclu olan Küveyt 2035-ci ildə Körfəz bölgəsində mərkəz maliyyə və kommersiya ölkəsi olmaq hədəfini qoymuşdur. Küveyt Körfəz Ərəb Ölkələri Əməkdaşlıq Şurasında iqtisadi rəqabət qabiliyyətinə görə Bəhreyn istisna olmaqla, bütün ölkələrdən sonra gəlir.
