Dünya incəsənətinin ən gözəl şah əsərlərində gücün, ehtirasın və hərəkətin durmadan artması ilə müşahidə olunan belə güclü və bütöv kreşendoya çox nadir hallarda rast gəlinir.
XIX əsrin inkaredilməz bir şah əsəri Meduza Salı, Romantizmin əsl manifestosudur. 1818-1819-cu illər arasında çəkilmiş bu nəhəng rəsm Fransa tarixinin mühüm bir məqamı, Mavritaniya sahillərində bir freqatın batmasını xatırladır. Əsərin təhlili və daha yaxından baxılması bu çoxsahəli dramın bir çox təbəqəsini ortaya qoyur. Jerikonun 27 yaşında tamamlanan əsər, 32 illik qısa ömrünün ən möhtəşəm əsəri oldu və dünya səviyyəsində bir simvol oldu.
Jeriko, mətbuatdan izlədiyi bu hadisədən çox təsirlənir və hətta hadisəni yaşayan və yazan bu iki şəxslə danışır. Paris morqlarını gəzərək rəsmində ölümü daha təbii şəkildə əks etdirməyə çalışırdı. Morqlarda tapdığı qolları, ayaqları və başları yığıb öz emalatxanasına aparır. Morqlara gedərək insan anatomiyasını daha yaxından araşdırmaq böyük rəssamların istifadə etdiyi üsullardan biridir. Jeriko həm insan anatomiyasını daha yaxından araşdırmaq, həm də ölümə toxunmaq üçün meyitxanalara gedir. Doqquz aylıq işdən sonra Medusa 1819-cu il çərşənbə axşamı günü bitir.
1816-cı ildə baş verən dəniz qəzası, Fransız frezesi Medusun Mavritaniya yaxınlığındakı Qayalara çırpılması nəticəsində meydana gəldi. Qəzadan sonra gəmidəki yükünü itirməmək üçün sal düzəldilir və suya endirilir. Bununla birlikdə, 400 nəfərlik sərnişin və heyət üzvlərinin gəmidəki gəmilərlə sahilə çıxmağın çətinliyini nəzərə alaraq, sal qayıqlara bağlanmış və 147 nəfərlik bir qrup salın üzərinə yerləşdirilmişdir. Bir müddət sonra qayıqların sal çəkə bilməyəcəyi başa düşüldükdə, kapitan və qubernator olan qayıqlar salı kəsdi və yola çıxdı və üstündəki insanlarla birlikdə salı taleyinə buraxdı. Salda günlərlə qidasız yaşamağa çalışan insanların sayı dağılma, aclıq və ölümlə 15-ə düşür.
Əsərdə həm təsirli, həm də başqa bir dəqqət çəkən məqam da var. Bir kişi ölmüş oğlunu qucağında tutur, digərləri ümidlərini itirmiş və başqaları uzun müddət əvvəl sürüşərək suya qərq olmuş halda ölmək üçün gözləmişlər. Mükəmməl bir şəkildə tutulmuş bir faciədir.
Jerikonun əsərindəki bu qəzanın mövzusu olmasının vacib səbəbi, hadisənin dövr ərzində beynəlxalq bir qalmaqala çevrilməsidir. Əslində, qəzanın səbəbi olaraq gəmi kapitanının səriştəsizliyi göstərildi və bu kapitanın Fransız İnqilabından sonra yenidən qurulan monarxiya əmri ilə təyin olunduğu iddia edildi. Yenə də Kral XVIII. Luisin kapitan təyinatı ilə heç bir əlaqəsi yox idi. Ancaq bu fürsət monarxiya nizamına böhtan atmaq və İnqilab dövründə sürgünə göndərilmiş Fransız aristokratlarının qayıtması ilə qəzəbi artan insanları yenidən alovlandırmaq üçün kəsildi.
Sərt fiziki şəraitdə tələsik hazırlanmış bir salda yaşamaq üçün mübarizə aparan bu sərnişinlərin hekayəsi insanlarda dərin bir mərhəmət hissi yaratdı. Hadisənin gerçəkliyi və məhrumiyyəti, ölüm qorxusu, dəlilik, adamyeyənlik və ümidsizlik üzərində yaratdığı duyğusal intensivliyi Jerikonun əsərlərini dövrdə yüksələn Romantik cərəyanla dərindən əlaqələndirdi. Buna görə də əsər Romantiklərin əsas götürdükləri təbiətin ülviliyi və insanın təbiətlə dərin və ixtisaslı şəkildə apardığı mübarizədən bəhs etdi.
Bu rəsm qarşısında dayanmaq və laqeydlik hiss etmək mümkün deyil. Sənətçi istifadə etdiyi işıq və kölgə ilə tamaşaçılarda təsirli bir sağ qalma səhnəsinin izlərini qoymağı və üzərindəki duyğuları oyatmağı hədəflədi. Digər tərəfdən, yüksələn dalğalar qarşısında parçalanan saldakı çarəsiz sərnişinlərin duyğularını və mərhəmətini hiss etmək, Jerikonun yaratmağa çalışdığı təəssüratlardan biri idi.
“Şəkil və siyasi intensivliyin səhnəsi Jeriko bədənini və ruhunu bu işə həsr etdi. Onu hər zaman xüsusilə nevrozların ifadəsi, əzab və ölümdən yayınma cəlb edirdi. 32 yaşında olğunlaşdıqda şübhəli şərtlərlə itkin düşən, indi Romantik sənətçilərin arxetipi sayılır. Üstəlik, sənətini siyasi şərh vasitəsi kimi istifadə etməkdən çəkinmirdi. Bu işin aldığı tənqidlərin bir hissəsi onun müstəmləkəçilik mesajı ilə əlaqədardır. Jerikonun köləliyə qarşı humanistliyi və düşüncəsi bilinən bir həqiqətdir və rəsmdə isə bu əlindəki parçanı silkələyib kömək istəyən bir qaradır. Bu, açıq şəkildə Jerikonun Fransa hökumətinə sənətkarlıqla göndərdiyi anti-Royalist və köləliyə qarşı bir mesaj idi”.
Hacı İsgəndər
