Bu, “Şimali Atlantika Müqaviləsi Təşkilatı” deməkdir. NATO 4 aprel 1949-cu ildə 12 ölkə tərəfindən qurulmuşdur. Bu təşkilat 1948-ci ildə həm Qərbi Avropa İttifaqının əsasını qoyan müqavilə ilə, həm də 1948-ci ilin martında Brüssel müqaviləsi ilə daha da genişlənərək bütün Şimali Atlantika regionunu əhatə edən müdafiə ittifaqına çevrilərək inkişaf etdirildi.
Bu təşkilat hazırda 30 üzvü olan hərbi təşkilatdır. NATO üzvü olmayan dövlətin NATO üzvü olan dövlətə hər hansı bir hücumu zamanı digər NATO üzvləri öz tərəfində olan üzvü birlikdə müdafiə edirlər. NATO-nun mənzil-qərargahı 30 üzvündən biri olan Belçikanın paytaxtı Bürüsseldə yerləşir. NATO üzvlərinin ümumi hərbi xərcləri dünya üzrə müdafiə xərclərinin 70%-dən çoxunu təşkil edir
NATO-nun əsas məqsədi nədir?
NATO, əsas məqsədi üzv dövlətləri birgə müdafiə etmək olan “Şimali Atlantika Müqaviləsi Təşkilatı” kimi görünən təşkilat. NATO-nun 5-ci maddəsi hücuma məruz qalan hər hansı üzv üçün tədbirlər görür.
NATO-nun yaradılmasından üç il sonra 1952-ci ildə Türkiyə və Yunanıstan, 1954-cü ildə isə Qərbi Almaniya bu ittifaqa qoşuldu.
NATO alyansı təkcə sovet təhlükəsinə qarşı müdafiə təşkilatı deyil, həm də SSRİ-nin cilovlanması siyasətinin birinci mərhələsi idi.
Əslində, 1951-ci ildə ANZUS Paktı, 1954-cü ildə SEATO, 1955-ci ildə Bağdad Paktı və 1959-cu ildə CENTO-ya çevrilməsi kimi sonrakı dövrlərdə inkişaf edən hadisələr, qismən aidiyyəti olan məhdudlaşdırma siyasəti çərçivəsində idi.
Vaşinqton Müqaviləsi olaraq da bilinən NATO müqaviləsi ilə ABŞ, Kanada, Danimarka, Norveç, Hollandiya, Belçika, Lüksemburq, İngiltərə, Fransa, İtaliya, Portuqaliya və İslandiya imza atdı.
Türkiyənin NATO-ya daxil olması ilə bağlı 1951-ci ilin oktyabrında Londonda imzalanmış müqavilənin mətni 1952-ci il fevralın 18-də Türkiyə tərəfindən təsdiqləndi və NATO-ya üzvlük əldə edildi.
1989-cu ildə Soyuq müharibə, yəni ikiqütblü dünya bitdikdən sonra 1994-cü ildən NATO keçmiş sosialist ölkələri ilə “sülh naminə tərəfdaşlıq” layihəsini həyata keçirir və bu layihə ilə gələcəkdə bu dövlətlərin NATO-da iştirakını asanlaşdırmaq məqsədi daşıyır. Bu çərçivədə birinci mərhələdə 1999-cu ildə Çexiya, Macarıstan və Polşanın iştirakı ilə üzvlərin sayı 19-a çatmışdır.
2002-ci ilin noyabrında NATO-nun Praqa Zirvə toplantısı ilə Soyuq Müharibədən sonra ikinci genişlənmə prosesinə daxil olmuş, Balkan və Baltikyanı ölkələrlə ittifaq və üzvlük danışıqları aparılmışdır.
Fransa alyansın üzvü olsa da, 1966-cı ildə prezident Şarl de Qollun müstəqil xarici siyasət yürütməsinin bir hissəsi olaraq NATO-nun inteqrasiya olunmuş hərbi strukturunu tərk etmək qərarına gəlmişdir.
Yunanıstan da 1974-cü ilin avqustunda Türkiyənin İkinci Kipr Sülh Əməliyyatına reaksiya olaraq 1974-cü ildə hərbi strukturdan çıxdı, lakin 1980-ci ildə yenidən geri qayıtdı.
NATO maddə 5 nədir?
“Tərəflər Şimali Amerikada və ya Avropada onlardan birinə və ya bir neçəsinə qarşı silahlı hücumun hamısına qarşı hücum hesab ediləcəyi ilə razılaşırlar.
Əgər belə bir hücum ayrı-ayrılıqda və başqaları ilə birlikdə baş verərsə, BMT Nizamnaməsinin 51-ci maddəsində tanınan fərdi və ya kollektiv özünümüdafiə hüququndan istifadə edərək Şimali Atlantika regionunda təhlükəsizliyi qorumaq üçün, onlar silahlı qüvvədən istifadə də daxil olmaqla, zəruri hesab edilən tədbirlər görməklə hücuma məruz qalan Tərəfə və ya Tərəflərə kömək etməyə razılaşdılar. İstənilən belə hücum və bunun nəticəsində görülən hər hansı hərəkət dərhal Təhlükəsizlik Şurasına bildirilməlidir. Təhlükəsizlik Şurası beynəlxalq sülh və təhlükəsizliyin bərqərar olması və qorunub saxlanılması üçün lazımi tədbirlər görəcəkdir.
NATO maddə 4 nədir?
NATO-nun Şimali Atlantika Müqaviləsinin 4-cü maddəsinə əsasən, müttəfiq öz ərazi bütövlüyü, siyasi müstəqilliyi və ya təhlükəsizliyinin təhdid altında olduğunu hesab etdikdə bütün müttəfiqləri ilə məsləhətləşmələr tələb edə bilər.
Türkiyə sonuncu dəfə 2015-ci ildə Suruçda terror təşkilatı DEAŞ-ın törətdiyi terror aktından sonra 4-cü maddənin əməliyyatını tələb etmiş, bundan sonra NATO Suriyadan gələn təhdidlərə qarşı Türkiyəyə uyğunlaşdırılmış təminat tədbirlərini qəbul etmişdir.
Bu çərçivədə bölgədə patrul xidməti həyata keçirən erkən xəbərdarlıq və müşahidə təyyarələri (AWACS), Şərqi Aralıq dənizində hərbi elementlərin artırılması və kəşfiyyat, kəşfiyyat və müşahidə fəaliyyətlərinin gücləndirilməsi kimi tədbirlər nəzərdə tutulmuşdur.
